Popüler Kültür İçerisinde, Popüler (internet) Bilim Dergilerinin Önemli Üzerine Düşünceler...

Bilinen ilk bilimsel dergi; Philosophical Transactions (Felsefi Takas) 1665 yılında yayınlandığında, Osmanlı imparatorluğunda Vekayi-i Tıbbiye’den sonra felsefe ve bilim yazıları içeren Türkçe Mecmua-i Fünun dergisinin yayınlanmasına daha 200 yıl vardı.

Bir grup doğa filozofu bilim insanı tarafından çıkarılan ilk bilimsel dergi olma niteliğindeki Philosophical Transactions; son bilimsel bulguları açık ve hızlı bir şekilde aktarmak, konular üzerindeki tartışmaların daha etkin bir şekilde yapılması sağlamak üzere, matbaanın bu iş için uygun bir ortam yaratacağı düşüncesi ile yayınlanmıştı. Yayın kurallarından olan açıklık; sadece varılan sonuçların açıklanması değil, deneysel sürecin de açıklanması ile sağlanıyordu. Hız; ise herkesin aynı konuyu takip ederken aynı noktaya gelmesi amacını taşıyordu. Dolayısıyla kitaba göre çok daha hızlı bir aktarım söz konusuydu. Ancak bu konuda ülkemizin hızı ise oldukça düşüktür.

Aradan geçen 200 yıl sonra, Mehmet Tahir Münif Paşa (1830-1910), Fuad Paşa'nın da yardımıyla 1860’da, padişahtan izin alarak Cemiyet-i ilmîye-i Osmaniye isimli bir cemiyet kurar. Cemiyet, bilim ve eğitim, ticaret ve sanayi'e ait Mecmua-ı Fünûn ismiyle bir dergi çıkaracaktır.

Amacı pozitif bilimleri tanıtmak ve yaygınlaştırmak olan derginin ilk sayısı 1860’da çıkmasına rağmen; yayınlanmaya 1862’de başladı. Derginin yayın hayatı 1862’den itibaren kesintilerle 1883’e kadar (21 yıl) devam etti. İlk olarak 33. sayıda sonra kolera salgını nedeniyle kesintiye uğrayan dergi, 1866'da 34. sayısını çıkararak yayımlanmaya devam etti; üyelerin dağılması ve Münif Paşa'nın işlerinin yoğunluğu nedeniyle 1867'de 47. Sayıda yayımına ara verildi. 48. ve son sayısı 16 yıl sonra 1883'te yayımlandı. Bu sayıdaki “Yıldız Böceği İle Bir Yolcu” başlıklı nükteli bir yazı nedeniyle padişah II.Abdülhamid tarafından sürekli olarak kapatıldı.

Philosophical Transactions’ın son sayısına halen kaynaklarda verilen bağlantıdan ulaşılabileceği düşünülürse, Mecmua-ı Fünûn adlı, bilimsel dergi girişimimizin ne denli kısa ömürlü olduğu görülür. Ancak bugün basılı popüler bilimsel  dergilerde bir elin parmaklarını geçmeyecek  sayıdayken, internet ortamında popüler bilimsel dergilerin artması çok sevindiricidir.

Popüler Kültür ve Popüler Bilimsel Dergiler

Burada özellikle bir noktayı ortaya koymak gerekir. “Popüler” kelimesinin en klasik anlamda tanımı halka ait olarak yapılabilir. Ancak bu kavramının günümüzde “bir çok kişi tarafından kullanılan, seçilen veya sevilen” anlamında kullanılması ile ciddi bir kavram kargaşası doğmaktadır. Popüler kültürün “en çok tercih edilen” anlamında kullanılması bağlı olarak, bizi “popüler kültür modern toplumda halkın kültürüdür”  gibi yanlış bir yargıya ulaştırır. Aslında popüler kültür halkın kültürü değil, halkın tüketime hazır olarak sunulan alternatiflerdir. Popüler kültür, büyük ve etkili bir iş bölümü içerisinde mal üretimi, pazarlanması, dağıtımı ve tüketimi biçimlerine dayanan bir kültürdür. Bununla birlikte popüler kültürde, sürekli kalıcılık değil, sürekli değişimle, sermayenin ve sermaye sisteminin sürdürülebilirliği gerçekleştirilir. Örneğin her hafta değişen müzik listeleri, mevsimlik modayla gelen güdümlü giyim tarzı, yeme içmede fast food markaları, cep telefonları, bilgisayarlar arasında tüketici kazanma mücadelesinin, halka bireysel özgürlük, zevk ve tercih olarak sunulmasıdır. Bu nedenle çabuk kullanım ve hızlı tüketim kültürüdür.

Eskiden popüleri (halk ozanını, halk türkülerini, halk ağıtını) günlük yaşantısının deneyimlerinden üreten halktı, bugün ise; popüleri üreten ve tanımlayan güç, popüler adı altında mal ve bilinç satışı yapan moda, turizm, kitap, televizyon, dergi, kültür ve eğlence endüstrileridir.

Bu açıdan değerlendirildiğinde; popüler kültür adı ile tüketime sunulan özellikle bilgi, bilim ve bilimsel konuların titizlikle incelenerek, kanaat ile bilginin, üretim endüstrisinin bize sundukları ile gerçeğin birbirinden ayrılmasında 200 yıl geriden geldiğimiz popüler bilim dergilerinin önemli bir işlevi vardır. Bu noktada; tüketim endüstrisinin ürettiği popüler bilgiyi değil, doğru bilgiyi ve bilimi halka ulaştırmayı hedefleyen popüler bilimsel dergiler önem kazanmaktadır.

Philosophical Transactions’ın, 200 yıl ardından Mecmua-ı Fünûn‘un hedeflediği; doğru bilginin ve bilimsel gerçeklerin halka anlayacağı biçimde, açık ve hızlı şekilde sunulmasının ise özellikle internet bilim dergilerinin önemini daha da arttırdığını düşünüyorum.

Bununla birlikte, bizlere sunulan bu dergilerin bilgi için doğru bir kaynak olduğunun da değerlendirilmesi gerekir. S. Kurbanoğlu'nun "www bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi" isimli yazısı yol gösterici olabilir. Yine İ.Uzun tarafından yazılan "Sapla samanı ayırmak" isimli yazısının da bu konuda yardımcı olabilir.

Bu nedenlerle dünyanın her yerindeki, kendi alanlarında yetkin kişilerin destekleri ve doğru bilgiyi popülerleştirme (=halka ait hale getirme) çabaları ile çıkarılan internet tabanlı popüler bilim dergilerini gönülden destekliyorum.

Kaynaklar

http://rstl.royalsocietypublishing.org/content/current

Erdoğan, İ. Popüler kültürün ne olduğu üzerine. Ankara Üni., İletişim Fak.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Mecmua-i_Fünun

Akgün, M. Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye ve Mecmua-ı Fünunun Felsefi Açıdan Taşıdığı Önem 1-2-3-4.

http://www.ted.com/talks/clay_shirky_how_the_internet_will_one_day_transform_government.html

Kurbanoğlu, S. www Bilgi kaynaklarının Değerlendirilmesi. http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/2002191SerapKurbanoglu.pdf
İ.Uzun. Sapla Samanı Ayırmak. http://yalansavar.org/2013/01/09/sapla-samani-ayirmak/